Axmed Xisaam Miido

  Qoraaga iyo kasmanafeedka reer Mareykan ee Paul Vitz, waxa uu leeyahay; "Qof kasta oo Mulxid ah kuna ad-adag aragtidiisa ilxaadka, si kasta oo uu u soo ban dhigo sababo caqli iyo maan gal ah oo ku riixday in uu qaato fikirka ilxaadka waxaa mar walba soo baxaysa in ay jirto sabab nafsiya, mid shakhsiya iyo mid bulsho oo saamayn ku leh inuu qaato ilxaadka." Guud ahaan dunida waxa ku soo badana dadyowga alle-kooda ah. Sida ay sheegtay Jaamacada Harvard University, labaatanka sanno ee soo socota afkaarta dunida hagaysa waxa ay noqon doontaa, saddex kooxood; kow, kooxda u dooda galmadda dadka isku jinsiga ah (Homosexuality), labbo; kuwa maandooriyaasha, saddex; kooxda u dooda alle-koodnimadda (atheism). Aqoonyahanadda wax ka qora, arimaha ilxaadka waxa ay xusaan in ay jiraan sababo nafsiya, kuwo shakhsiya iyo kuwo bulsho oo ka qayb qaatay in dadku qataan fikirka ilxaadka, dadkaas waxa kamida; Dr Amr Sharif oo ah aqoonyahan wax ka dhiga jaamacada Ain Shams ee waddanka Masar. Waxa...

  W/Q: Abdirahmaan Bashiir. [Af-Carabi] W/T: Ahmed Xisaam Miido. [Af-Soomaali]. Saddex jaad oo dadka ka mid ah, hab nololeedkooda uma riyaaqo; qof hadla aqoon la'aan, qof aqoon sheegta isaga oo aan aqoon lahayn, iyo qof ka dooda aragtiyaha waaweyn isaga oo aan lahayn xikmad. Saddex jaad oo dadka ka mid ah, waxa aan isku hawlaa in aan ka foggaado intii ay suurtagal tahay; qof uunka iska sarreysiiya, qof dadka la dirira maadaama oo aysan la jirin, iyo qofka neceb dadka guuleysta sababtoo ah kuma jiraan aragtidiisa siyaasadeed iyo midiisa fikradeed. Saddex jaad oo dadka ka tirsan, waxa aan ku dhex arkaa is-mahadin, iyo in ay dadka kale necebyihiin waana; qofka ku farxa guuldarada dadka kale, qofka faafiya jabka dadka kale, iyo qofka neceb guulaha dadka. Saddex ka mid ah dadka wax wacdiya, ma mudna in la dhegeysto; kuwa faafiya dhaqanka quusta, kuwa aan tixgelin garaadka aadmigu waxa uu soo-saaro iyo baaritaanada aqooneed, iyo kuwa odhanaya waxa aysan aqoon u lahayn. Saddex siyaasiyiin...

  W/Q: Cheick Abdourahman Bachir [Af-Carabi]. W/T: Axmed Xisaam Miido [Af-Soomaali]. Waxa jira labo jaad/nooc oo nolosha la isu dhaafiyo: macnawi ahaan iyo maaddi ahaan labadoodabana waa in aad dhaqaaqa taariikheed iskaga baxdid mid kastana waxa uu kaa doonayaa go'aan, qofka jidh ahaan isku khaarijinaya oo is dilaya waxa uu go'aansaday in uu galbado, maxaa yeelay noloshan ayuu ka daalay, daalkaasina dhab iyo dhalanteedba waa uu noqon karaa, kan labaad isaguna waxa uu ku xidhanyahay guuldarro, kaalinta aqoonta iyo qiimayn la'aanta farriinta Indheergaradka, kolkaas ayuu go'aansanayaa, in uu xagaa iyo aakhiro u galbado, saaxadda saamayntana iskaga dhex baxo. Indheergaradku nolosha ayuu iskaga dhex baxayaa, sababta oo ah waxa uu waayay tiirarkii jiritaanka, qalinkuna gacantiisa ayuu ka fara baxay, oo cid kale ayuu u gacan galay, madaxda ayuuna u guulwadeeyaa, samaha fari maayo, xumaanna ka dhiidhiyi-maayo, qorimaayo maqaal gorfayneed, mid tilmaameed ama mid baadhitaan dhiba...

  Hargeysi waa magaalo ka duwan magaalooyinka ay Soomaalidu degto. Waa magaalo lagu kala tagay haddii ay noqoto dhanka dhaqaalaha, aqoonta, siyaasadda iyo dhammaan dhinacyadda kala duwan ee nolosha. Si guud, dadka Hargeysa jooga waxa ay u qaybsamaan laba qaybood, kolka la joogo jaanibka aqoonta: Dad aqoon leh, waxna akhriya iyo dad marka aan si guud u eego caammo ah. Dhanka kale, xagga dhaqaalaha waa laba kooxood: Dabaqad sare oo maalin walba dhaqaaleheedu kordhayo iyo dabaqad hoose oo dhul taal u badan; si kale haddii loo dhigana ‘qaadaa ma dherge ah.’ Magaalada Hargeysa, marka la ga eego dhanka aragtiyaha iyo afkaaraha yaalla, waxa aan odhan karaa: waa magaalo ay taallo afkaar walba oo dunida inteeda badan ka jirta. Dadyowga magaalada yimaadda waxa ay noqdaan, inta aan ka arkay labo kooxood: koox aragtiyahaas la falgalasha iyo koox noqota ban-joog ah, oo waxa jira iyo hawsha socota aan badaheeda ku jirin; balse dhegta uun ka maqla wixii hadba cusub oo la hadal hayo—waana koox k...

  Sida uu Dr. Maxamed Camaara (1931-2020) tibaaxo, dulmiga iyo xad-gudbka dumarka lagu la kaco waxa uu ka kooban yahay saddex qaybood oo kala ah: Kow) Taariikh; dulmiga dumarka lagu sameeyey waa mid ay taariikhda aadmiga oo dhami xustay, labo) Bulsho: xad-gudubyada ka baxsan bini-aadantinimada ee lagu samayn jirey dumarka; waa mid ay inta badan samayn jireen bulshooyinka dunida ku nool—sida Giriigii iyo Carabtii hore. Saddex) shakhsiyaad: nacaybka dumarka loo qabo iyo dhibaatooyinka loo geysto waa mid iyaguna ay qayb ka yihiin shakhsiyaadkii dunida soo marey, kuwaas oo qaabeeyey aqoonta iyo ilbaxnimadii bulshooyinkii ay la noolaayeen. Taariikhdu waxa ay warisaa qaabka ay ilbaxnimooyinkii dunida soo marey ula dhaqmi jireen dumarka, tusaale ahaan: Ilbaxnimaddii Giriigu dumarka waxa ay u arkeysay in ay yihiin shaydaan muddan in layska qabto, waxa ayna rumaysnaayeen dhibaatada dunida jirta oo dhami in ay sal u tahay dumar. Waxa la mid ah ilbaximaddii Roomaanka, middii Hindida iyo ti...

  Buuggan waxa qorey buuni iyo xeeldheere ku takhasusay kasma-nafeedka [psychology], waa Dr. Xuseen C. Bulxan.  Bulxan waa qoraa qorey buuggaag fara badan, oo ay ka mid yihiin: Frantz Fanon and the Psychology of Oppression, Politics of Cain—One Hundred Years of Crises in Somali Politics and Society, iyo Losing of the Art of Survival and Dignity. Xuseen Bulxan waxa uu Jaamacadda Harvard ka qaatay shahaadada PHD-da. Waxa uu takhasus gaar ah u leeyahay daawaynta dhaawaca maskaxeed iyo halisaha nafsiyadeed—Treatment of Truama and other Pyschological Problems. Sidoo kale, Dr. Bulxan waa madaxweynihii hore ee Jaamacadda Hargeysa. Haatanna waa asaasaha iyo guddoomiyaha Jaamacadda Frantz Fanon, ee magaalada Hargaysa. Haddaba, buuggan 'In-Between Three civilazations' Dr. Bulxan waxa uu ka ga warramayaa loolanka ka dhex aloosan saddexda xadaaradood: Ilbaxnimada dhaqanka Soomaaliyeed, Ilbaxnimada Carabta iyo Ilbaxnimada reer Galbeedka. Buuggu waxa uu soo bandhigayaa saddexdani qaabka ay...

  Qoraaga buugga; Yuusuf Maxamed Xayd. Turjume; Boodhari Warsame. Hordhac qoraagga buugga. ------------------------------------------ Sida buugga ku xusan; Muddane Yuusuf Maxamed Xayd, waxa uu sannadii 1947-kii, ku dhashay deeggaanka Hawd, meel u dhow magaalada Wardheer, ee koonfurta Soomaliya. Waxbarashadiisii waxa uu dugsiga hoose iyo sare ku soo qaatey Harar iyo Addis Ababa. Yuusuf 1970-kii waxa uu u guurey magaalada Muqdisho. Waxa uu ku takhasusay taariikhda iyo afka Ingiriisiga, taas oo uu Qaybta koowaad ee waxbarashadiisii ku qaatey, heerka labbaad waxa uu ku qaatey, Daraasaadka Afrika. Mudane Yuusuf waxa uu qaatey, shahaadooyin iyo Dibloomooyin badan oo la xiriira waxbarashada, saxaafada, daraasaadka horumarineed, iyo xiriirka caalamiga ah. Qoraaggu waxa uu ku soo shaqeeyey xirfado badan oo ay kamid yihiin, Barre, manhaj dayaariye, Agaasimaha guud ee Radio Muqdisho, Agaasimaha Talefeeshinka Qaranka Soomaliyeed iyo Agaasimaha Qorshaynta iyo Tababaradda ee wasaarada warfaafint...